Nowy kodeks pracy – najważniejsze zmiany

Rok 2023 przyniósł wiele zmian w kodeksie pracy. W najważniejszym akcie prawnym dotyczącym pracy znalazły się nowe regulacje i uprawnienia pracownicze. Zmiany dotyczą także pracodawców i członków rodzin osób zatrudnionych na umowę o pracę. 

Zmiany w umowach o pracę 

Nowy kodeks pracy reguluje kwestię zawierania umów o pracę. Dotychczas umowa o pracę zawierała informacje na temat stron umowy, warunków zatrudnienia, rodzaju umowy, okresu jej trwania i czasu pracy. Teraz w umowie o pracę obowiązkowo będzie musiała się znaleźć informacja na temat adresu siedziby pracodawcy. Dotyczy to przede wszystkim osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, które zatrudniając pracownika, będą obowiązkowo podawać w umowie swój adres zamieszkania jako adres siedziby firmy. 

Nowy kodeks pracy doprecyzowuje zagadnienia związane z zawieraniem umów na czas określony. Od teraz pracodawca będzie musiał wskazać przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę. Innym obowiązkiem pracodawcy będzie poinformowanie organizacji związkowej reprezentującej pracownika o zamiarze wypowiedzenia umowy. Celem tych zmian jest większa ochrona osób zatrudnionych na umowę na czas określony przez nieuzasadnionym rozwiązaniem stosunku pracy. 

Zmieniają się także zasady dotyczące zawierania umów na czas próbny. Umowa taka może trwać nie dłużej niż 3 miesiące, jednak pracodawca i pracownik będą mogli przedłużyć czas trwania umowy o czas urlopu lub innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika. Umowę o pracę na czas próbny można zawrzeć tylko na miesiąc, jeśli umowa na czas określony trwa krócej niż 6 miesięcy lub na 2 miesiące w przypadku zamiaru zawarcia umowy na co najmniej 6 miesięcy. Czas próbny można wydłużyć o miesiąc (czyli do 3 miesięcy), jeśli jest to uzasadnione rodzajem wykonywanej pracy. Umowę na czas próbny można ponownie zawrzeć tylko raz, jeśli pracownik ma zostać zatrudniony w celu wykonywania innej pracy. 

Kodeks pracy – nowe obowiązki pracodawcy

Jak już wcześniej zostało wspomniane, nowy kodeks pracy narzuca pracodawcy szereg nowych obowiązków związanych ze sporządzaniem umów o pracę. Osoba zatrudniająca pracowników ma ponadto obowiązek informowania podwładnych o możliwości awansu oraz o wolnych stanowiskach pracy. W nowym kodeksie pracy zawarto także informację o szkoleniach, które są niezbędne na danym stanowisku. Takie szkolenia powinny odbywać się na koszt pracodawcy i w godzinach pracy pracownika. Szkolenie, które odbywa się po godzinach, jest wliczane do czasu pracy. Nowe obowiązki pracodawcy związane są z licznymi uprawnieniami pracowniczymi, które weszły w życie w 2023 roku. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich. 

Nowe uprawnienia pracownika

Kodeks pracy z 2023 roku reguluje kwestię podejmowania pracy w kilku różnych zakładach pracy jednocześnie. Pracodawca nie może zakazać pracownikowi podejmowania pracy w innym miejscu. Dotyczy to zarówno zawierania umów o pracę, jak i umów cywilnoprawnych (umowa zlecenia i o dzieło). Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której pracodawca podpisał z pracownikiem umowę o zakazie konkurencji. Po jej podpisaniu osoba zatrudniona nie może podejmować współpracy z innymi firmami. Nowego przepisu nie stosuje się także wtedy, gdy podejmowanie pracy dla innego pracodawcy może naruszać obowiązki służbowe pracownika. Może tak się wydarzyć np. w przypadku pracowników samorządowych. 

Nowe przepisy kodeksu pracy zwiększają także ochronę pracowników przed zwolnieniem. Osoba zatrudniona na umowę o pracę nie może być zwolniona tylko dlatego, że dochodzi swoich praw w związku z naruszeniem przepisów prawa pracy. Jeżeli więc pracownik uważa, że jest niesprawiedliwie traktowany i wnosi skargę do sądu, pracodawca nie może go zwolnić z tego powodu. Przyczyną zwolnienia pracy nie może być także wniosek pracownika o zmianę warunków pracy (np. zmiana z umowy na czas określony na umowę na czas nieokreślony). Osoba zatrudniona ma również prawo ubiegać się o zmianę wymiaru godzinowego pracy lub zmianę rodzaju pracy i nie może z tego powodu otrzymać wypowiedzenia. Jak już zostało wspomniane, pracownik podlega ochronie także wtedy, gdy podejmuje pracę u innego pracodawcy oraz wtedy, gdy ubiega się zwrot kosztów szkolenia lub wliczenia czasu szkolenia do czasu pracy. Jeśli prawo to zostanie naruszone, pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości nie mniejszej niż pensja minimalna, która od stycznia 2024 roku wynosi 4242 zł brutto. 

Dodatkową ochroną przed zwolnieniem zostały objęte kobiety w ciąży i wszyscy pracownicy przebywający na urlopach rodzicielskich. Pracodawca nie może zwolnić pracownika ani nawet czynić żadnych przygotowań do zwolnienia w okresie ciąży, urlopu macierzyńskiego lub jego części oraz urlopu ojcowskiego lub jego części. Zakaz zaczyna obowiązywać 21 dni przed rozpoczęciem trwania powyższych zwolnień od pracy. Zgodnie z najnowszymi przepisami wydłużony został okres, w którym pracownik wychowujący dziecko musi zgodzić się na przydzielenie mu godzin nadliczbowych. Dotychczas przepis ten obowiązywał do ukończenia przez dziecko 4. roku życia. Teraz zasada ta obowiązuje rodziców dzieci do lat 8. 

Nowy kodeks pracy – więcej dni wolnych

Kodeks pracy przyniósł też duże zmiany w przepisach o dniach wolnych pracownika. Osoba zatrudniona na umowę o pracę może ubiegać się o zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej. Chodzi tu o pilne sytuacje związane z chorobą lub wypadkiem w rodzinie, kiedy obecność pracownika jest niezbędna. Zwolnienie to przysługuje w wymiarze 2 dni roboczych lub 16 godzin w ciągu roku kalendarzowego. Pracodawca musi udzielić tego urlopu na wniosek pracownika i wypłacić mu połowę wynagrodzenia za czas pozostawania na tym zwolnieniu. Pracownik ma z kolei obowiązek złożenia wniosku najpóźniej w dniu rozpoczęcia korzystania ze zwolnienia. Wniosek ten może złożyć w każdej dostępnej formie. 

Pracownikowi przysługuje także 5 dni urlopu opiekuńczego w ciągu roku, który można wykorzystać jednorazowo albo w częściach. Urlop ten można wziąć w celu opieki nad członkiem najbliższej rodziny (za którą uważa się dzieci, rodziców i małżonków). Bezpłatny urlop opiekuńczy przyznawany jest na wniosek, który należy złożyć najpóźniej 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracownik nie jest zobowiązany do podawania szczegółowych informacji na temat stanu zdrowia bliskiej osoby. Musi jedynie podać przyczynę konieczności zapewnienia członkowi rodziny osobistej opieki. 

Nowy kodeks pracy skraca czas na skorzystanie z urlopu ojcowskiego. Dotychczas ojciec miał na to 24 miesiące od dnia narodzin dziecka. Obecnie czas ten wynosi tylko 12 miesięcy. Ojcowie będą mogli skorzystać z dwutygodniowego urlopu, który przysługuje z okazji narodzin dziecka. 

Elastyczny czas pracy 

Nowy kodeks pracy gwarantuje osobom zatrudnionym dodatkowe przerwy w pracy. Jeżeli wymiar czasu pracy wynosi 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy wynoszącej co najmniej 15 minut. Jeśli dobowy czas pracy jest dłuższy niż 9 godzin, zatrudnionemu przysługuje dodatkowe 15 minut przerwy, natomiast jeśli wynosi ponad 16 godzin, konieczna jest kolejna dodatkowa piętnastominutowa przerwa. Przerwy wliczają się do czasu pracy, co oznacza, że pracownikowi naliczane jest wynagrodzenie. 

Wielkie zainteresowanie pracowników wzbudziły zmiany dotyczące uelastycznienia organizacji pracy. Prawo to przysługuje osobom wychowującym dziecko do lat 8. Pracownicy ci mają prawo wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o zastosowanie elastycznej organizacji pracy. Poprzez uelastycznienie organizacji pracy rozumienie się możliwości wykonywania pracy zdalnej, obniżenie wymiaru etatu lub system pracy weekendowej. Pracodawca rozpatrujący wniosek pracownika musi uwzględnić zarówno potrzeby podwładnego, jak i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy w firmie. Oznacza to, że pracodawca nie ma obowiązku uwzględnienia wniosku pracownika. W przypadku odmowy musi jednak poinformować o przyczynie odrzucenia prośby. Pracownik, który otrzymał zgodę na elastyczny czas pracy, może w każdej chwili ubiegać się o powrót do poprzedniego trybu zatrudnienia.